Bildiri Konusu:Ağır ve Çoklu Yetersizliği olan Bireylerin Eğitimi


Görme ve Ek Yetersizliği Olan Çocukların Dokunsal Kartlarla Seçim Yapma Becerisi Öğretimi
Yetersizlikten etkilenmiş çocukların bağımsız yaşam becerilerinin geliştirilmesi için bu çocuklara kendi yaşam sorumluluğunu almayı öğretmek gerekmektedir. Yaşam sorumluluğu, bireylerin kendi hayatlarını yönlendirebilme ve kontrolünü sağlayabilme olarak nitelendirilmektedir. Seçim yapma da bireylerin yaşam sorumluluğunu alması ve bağımsız yaşayabilmesi için önemli becerilerden biridir. Yetersizlikten etkilenen çocukların birçoğu özel bir eğitim almadan seçim yapma becerisi kazanırken ağır ve çoklu yetersizliği (AÇYE) olan çocuklar bu beceride güçlük yaşamaktadırlar. AÇYE olan çocuklar yoğun iletişim güçlükleri seçimlerinin ifadesini zorlaştırmaktadır. Bu durumda da yetişkinler AÇYE olan çocuklara seçim yapma fırsatı sunmadan ihtiyaçlarını yerine getirmektedir. Oysa seçim yapma becerisi çocukların kendilerini ifade etmelerine imkan tanır. Bu durum problem davranışlarının azalmasına, bilişsel, sosyal ve iletişim becerilerinin gelişmesine hizmet etmektedir. AÇYE olan çocuklar için seçim yapma becerisinin önemi bilinirken öğretimi ihmal edilmektedir. Alanyazında bu çocukların seçim yapma kapasitelerinin olduğunu ve eğitim planında olması gerektiğini vurgulayan çalışmalar bulunmaktadır.
AÇYE olan çocukların sınırlı iletişim becerileri geliştirmek ve desteklemek için Alternatif Destekleyici İletişim sistemleri kullanılmaktadır. Dokunsal kartlar bu çocukların iletişim becerilerini destekleyen alternatif iletişim araçlarındandır. Dokunsal kartlar çeşitli nesneleri, olayları veya durumları temsil eden somut materyalleri içermektedir. Bu kartlar işlevsel iletişim davranışlarını artırırken ısırma, vurma ve öfke nöbeti geçirme gibi problem davranışların azaltılmasına yardımcı olmaktadır.
AÇYE olan çocuklara seçim yapma becerisinin öğretilmesi sürecinde onların tercihlerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden seçim yapma becerisinin öğretiminden önce çocuklara tercih değerlendirmesi yapılmalıdır. Tercih değerlendirmesi çocuklara sunulan uyaranlara karşı çocukların tepkisinin değerlendirilmesidir. Seçim ve tercih kelimeleri birbiriyle karıştırılabilmekte ve birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Tercih bir seçeneğin diğerine göre daha çok sevilmesi ya da sevilmemesiyken, seçim bireyin tercihi doğrultusunda sunulan uyaranlar arasından birini seçmesi ya da reddetmesi olarak tanımlanmaktadır.
Bu araştırmanın amacı görme ve ek yetersizliği olan çocukların sabit bekleme süreli öğretimle sunulan dokunulabilir kartlar aracılığıyla seçim yapma becerisi öğretiminin etkili olup olmadığını, iki, dört ve altı hafta sonra edindikleri beceriyi koruyup korumadıklarını belirlemektir. Bu amaçla katılımcıların tercih değerlendirmesi ile belirlenen oyuncak tercihleri dikkate alınarak seçim öğretimi yapılmıştır. Katılımcılar görmeyen ve ek zihinsel yetersizliği ya da otizm spektrum bozukluğu olan 2 kız 1 erkek çocuktan oluşmaktadır. Katılımcıların biri 10 diğer ikisi 12 yaşlarında olup bir görme engelliler okulunda öğrenimlerine devam etmektedirler. Araştırmada katılımcılar arası yoklama denemeli çoklu yoklama deseni kullanılmıştır. Bağımsız değişkeni sabit bekleme süreli öğretimle gerçekleştirilen dokunulabilir kartlar aracılığıyla seçim yapma becerisi öğretimiyken, bağımlı değişkeni çocukların seçim yapma becerisindeki değişimdir. Eş zamanlı ipucunun dokunulabilir kartlar aracılığıyla seçim yapma becerisinin öğretiminde etkililiğini belirlemek için başlama düzeyi, yoklama, öğretim (2 aşama), genelleme ve izleme oturumları düzenlenmiştir. Güvenirlik için uygulama ve gözlemciler arası güvenirlik verileri toplanmıştır. Araştırmada dolaylı ve iki uyaranlı doğrudan tercih değerlendirmelerinden elde edilen veriler doğrultusunda önce oyuncaklar arasından daha sonra da oyuncakları temsil eden dokunulabilir kartlarla seçim yapma öğretimine yer verilmiştir. Seçim yapma öğretiminde tercih edilen, edilmeyen ve nötr unsurlardan oluşan öğretim sırası takip edilmiştir. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan seçim yapma kayıt formuna kayıt edilmiştir. Araştırmanın etkililik veriler grafiksel olarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler: Seçim yapma, tercih değerlendirmesi, sembol kartları, ağır ve çoklu yetersizlik, sabit bekleme süreli öğretim.